Kassandra Goddijn over traumabewust werken met het genogram

Interview door Janine Koppers

Ik volg Kassandra al jaren. Elke maand schrijft ze pakkende blogs in haar nieuwsbrief KOPP coaching. We ontmoetten elkaar dit jaar voor het eerst live tijdens een door Kassandra en collega’s geïnitieerde netwerkbijeenkomst over traumabewuste hulpverlening. Door de raakvlakken en herkenning in het werk nodigde ik haar uit voor dit Roots of Me praktijkverhaal. Hoe gebruikt Kassandra het genogram in haar coaching en hoe herken je KOPP-ers in het genogram? 

Het genogram als levend document in begeleiding van volwassen KOPP

Je werkt als coach, met een specialisatie in het werken met KOPP-ers. Hoe verschilt jouw aanpak van andere begeleiding?

"Wat mijn aanpak onderscheidt is dat ik werk vanuit ervaringsdeskundigheid. Ik breng mezelf in en ik gebruik mijzelf als instrument. Daar ben ik ook open over naar mijn cliënten. Ik krijg vaak terug dat mensen het fijn vinden dat ik “echt” ben. Om het vertrouwen van KOPP-ers te winnen is het extra belangrijk dat je als begeleider authentiek bent. Het lijkt wel alsof ze er een extra zintuig voor hebben ontwikkeld." 

Hoe gebruik jij het genogram in je werk?

"Ik vind het handig om een genogram te tekenen voor het overzicht. Het geeft rust en ik kan beter kan zien waar er informatie mist. Dat breng ik dan weer in bij een client: ik geef aan wat ik zie en vraag dan hoe diegene daar zelf naar kijkt. Het is echt een levend document. Soms weten mensen al heel veel van hun familieverhaal. In andere gevallen gaan mensen zelf achter de informatie aan bij familieleden en dan vullen we dat weer aan in het genogram."

Traumabewuste psycho-educatie

Mensen herkennen niet altijd dat zij zelf of iemand anders trauma hebben opgelopen. Welke vragen stel jij aan je cliënten wanneer je hun genogram maakt? 

"Het begint bij traumabewustzijn. Hiermee bedoel ik een manier van kijken en werken die niet blijft hangen bij de klachten en overlevingsstrategieën, maar die zich richt op hoe trauma werkt. Door traumabewuste pycho-educatie begrijpen mensen wat er met hun brein gebeurt, daardoor stoppen ze met oordelen en kunnen ze makkelijker het trauma opsporen. Als trauma niet wordt geïntegreerd, dan verspreidt het zich. Het wordt dan aan de volgende generatie doorgegeven en de complexiteit van de klachten neemt intussen toe."

Misschien kunnen we er een voorbeeld bij geven van hoe de overdracht van trauma door de generaties werkt. In jouw boek beschrijf je het verhaal van Joyce. Hoe zou haar genogram eruit zien?

"Ja, Joyce. Joyce is een vrouw van 30 jaar die al vanaf haar 17e erg somber is. Ze krijgt de diagnose depressieve stoornis. Cognitieve gedragstherapie helpt maar kort, medicijnen maken haar duf. Ze weet inmiddels dat haar sombere gedachten niet kloppen, maar toch denkt ze regelmatig dat ze beter niet geboren had kunnen worden. Als we verder met Joyce zouden praten, dan komen we erachter dat ze een beetje een angstig en somber kind is geweest. Haar moeder (Fiet) vertelt dat ze vroeger een huilbaby was. En dat terwijl ze het zelf ook al zo moeilijk had toen Joyce nog klein was. Moeder Fiet had het namelijk als meisje thuis niet makkelijk. Ze moest plots stoppen met school om haar ouders te helpen op het land. Fiet was veel liever naar school gegaan, zoals haar oudere broer. De sfeer was thuis zwaar en somber. Vroeger dat wel anders - voordat opa Piet het ongeluk had gehad. Hij was een vrolijke man en lieve vader voor Fiet geweest. Nadat hij op het land onder een vallende boom bedolven is geraakt was hij veranderd. Hij kwam de deur niet meer uit en reageerde zich af op zijn vrouw (Jeanne) en kinderen. Misschien was hij eigenlijk wel bang om naar buiten te gaan. Fiet houdt het thuis niet vol en de aandacht die haar vriendje Cas haar geeft maakt het lichter. Na een tijdje blijkt ze zwanger. Ze schrikt zich rot, want haar zwangerschap was niet gepland. Cas schrikt er ook van. De ouders van Fiet zijn kwaad en teleurgesteld. Gelukkig springen de ouders van Cas bij, ze regelen een huisje voor het jonge stel en baby Joyce wordt geboren. Kleine Joyce blijkt een huilbaby en jonge mama Fiet zit met haar handen in het haar, ze verliest vaak haar geduld met de baby en schreeuwt dan tegen baby Joyce. Soms had Fiet er spijt van dat ze een kindje had gekregen."

"Het genogram neemt ons terug in de tijd dat Joyce nog klein was. De pijlen geven aan hoe het trauma van het ongeval van opa Piet wordt doorgegeven. Hij reageert zich af op zijn dochter Fiet en zij reageert zich onbewust af op baby Joyce. Was opa Piet op tijd goed geholpen, dan was het leven van Fiet en Joyce waarschijnlijk anders verlopen.

Veel mensen die naar mij toe komen zijn zich er al van bewust dat bij henzelf sprake is van trauma. Anderen hebben dat nog niet zo helder. Dan gaan we hierover in gesprek, zoals in het voorbeeld van Joyce. Dan maken we een traumabiografie en vraag ik door naar achterliggende informatie van de cliënt en van de ouders. Soms vinden mensen het lastig om te horen, dat ze getraumatiseerd zijn, dan zeggen ze liever dat hun kwetsbaarheid genetisch is. Prima, als dat de ingang is, dan doen we het zo. En natuurlijk speelt de genetische component ook mee. Niks is in beton gegoten."

Traumabewustzijn zorgt voor een heel andere ingang om met psychische kwetsbaarheid aan de slag te gaan.

Wat voor effect zie je bij je cliënten?

"Ik zie dat mensen minder veroordelend zijn naar zichzelf als ze beter begrijpen hoe trauma werkt en hoe het soms door de generaties heen wordt doorgegeven. Het geeft hun een heel andere ingang om naar zichzelf te kijken en om met hun problemen aan de slag te gaan."

Je werkt al een hele tijd met Roots of Me. Wat sprak je aan in het programma?

"Je kunt zo goed zichtbaar maken wat er is gebeurd met mensen. Ook mechanismen als parentificatie kun je in het genogram plaatsen met Roots of Me en dat draagt echt bij aan traumabewustzijn. Daarnaast is het heel praktisch, je kunt makkelijk mensen schuiven en erbij plaatsen. Dat scheelt een heleboel tijd vergeleken met het werken op papier."

Wat je in het klein doet, op persoonlijk niveau, zie je terug in het groot

Je schrijft in je boek ook hoe traumabewustzijn kan bijdragen aan wereldvrede. Kun je hier iets meer over vertellen?

"Als we werken met ons psychotrauma, dan hoeven we ons niet meer af te reageren. Daarmee kunnen we al een hele verbetering bereiken. Als mensen oké zijn met zichzelf, dan hebben ze er ook geen behoefte aan om mensen te veroordelen, te onmenselijken of af te slachten. Wat je in het klein doet, op persoonlijk niveau, zie je terug in het groot - als kringen in het water."

Meer informatie over het werk van Kassandra vind je op haar website KOPP coaching.

Haar boek Van taboe naar traumabewust kun je hier bestellen.